Yapım ve Çekim Eki
1-Yapım Ekleri
Eklendiği sözcüğün anlamını değiştiren eklerdir. Bir sözcükten yeni anlamlı başka sözcük türetir. Yapım ekleri dörde ayrılır:
-
İsimden isim yapım ekleri
“-cı, -lık, -lı, -ce, -daş….”
Örnek:
İz-ci, diş-çi, aş-çı
Ön-lük, diz-lik, boş-luk
Akıl-lı, yol-suz, iş-siz
Türk-çe, yurt-taş, vatan-daş….
-
İsimden fiil yapım ekleri
“-la, -laş, -lan, -a, -l…..”
Örnek:
Baş-la, buhar-laş, akıl, lan
İnce-l, dar-al, kan-a, yaş-a
-
Fiilden isim yapım ekleri
“-i, ici, -im, gin, -me, -mek, -iş, -en…..”
Örnek:
Gez-i, yaz-ı, koş-u
Geç-im, seç-im, öl-üm
Gez-gin, bit-kin, düş-kün
Var-ış, giy-ecek, bak-ış….
-
Fiilden fiil yapım ekleri
“-ş, -il, -n, -dir, -ar, -t…..”
Örnek:
Ağla-ma, ağla-ş, kaç-ış
Ara-n, gez-dir, yaz-dır
Oku-t, ara-t, bekle-t…
-
Çekim Ekleri
Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmeyen eklerdir. Çekim ekleri iki türlüdür.
A) İsim çekim ekleri
B ) Fiil çekim ekleri
İsim Çekim Ekleri
İsim türünden sözcüklere gelen çekim ekleridir. Başlıca isim çekim ekleri şunlardır:
-
Çoğul ekleri: -lar, ler eklendiği sözcüğü sayı bakımından çoğaltır. Anlamını değiştirmez.
Ev-ler okul-lar ağaç-lar…….
-
İlgi ekleri(tamlayan ekleri): -ın, in, un, ün…….
Ağacın (gövdesi) arabanın (hızı)
-
İyelik ekleri: Bir varlığın, bir nesnenin kime ait olduğunu bildiren eklerdir.
Ev-im (benim) yolcu-su(onun)
araba-n(senin
-
Hal (durum) ekleri:
Yalın hal: bir sözcüğün hiç ek almamış halidir. ağaç, elma,sıra
Belirtme hali: -i, -ı, -u, -ü, ekiyle yapılır. evi, arabayı, yolu,
Yönelme hali: -a, -e ekiyle yapılır. okula, eve, sınıfa, maça,
Bulunma hali: -da, -de, -ta, -te ekleri getirilerek yapılır. evde, okulda,
Ayrılma hali: -dan, den, -tan, -ten ekleriyle yapılır. evden, okuldan, sınıftan,
-
Eşitlik eki: -ca, -ce. sınıfça, evce, ailece, topluca,
-
Fiil Çekim Ekleri
Fiillere getirilen zaman, kip ve şahıs ekleridir.
Zaman Ekleri:
Şimdiki zaman: -yor
Öğrenilen geçmiş zaman: -mış, miş
Görülen geçmiş zaman: -dı, -di
Gelecek zaman: -acak, ecek
Geniş zaman:-r, -ar, -er
Kip Ekleri:
Gereklilik kipi: -meli, -malı
İstek kip: -a, -e
Şart kipi: -sa, se
Emir kipi. Eki yok.
Şahıs Ekleri:
1. tekil şahıs: ben
2. tekil şahıs: sen
3. tekil şahıs: o
1. çoğul şahıs: biz
2. çoğul şahıs: siz
3. çoğul şahıs: onlar